فریضه‌ی حج؛ رؤیای مقدسی که برای زنان افغان با مانع‌ها و چالش‌ها‌ هم‌راه است

حج، جشنی از ایمان و شکوه بندگی و پنجمین رکن اسلام است که هر سال میلیون‌ها مسلمان را از سراسر جهان به سوی خانه‌ی خدا می‌کشاند و این مناسک فرصتی ا‌ست تا مسلمانان از هر گوشه‌‌ی جهان در دل صحراهای سرزمین وحی گرد هم آیند و پیمان بندگی و ایمان خود را تازه کنند.

افغانستان همه‌ساله، بر اساس توافق با عربستان سعودی و با درنظرگرفتن وضعیت اقتصادی، اداری و ظرفیت‌های داخلی، سهمیه‌ای میان ۱۳ تا ۳۰ هزار زائر برای ادای مناسک حج دریافت می‌کند؛ سهمیه‌ای که با توجه به شرایط هر سال، از سوی نهادهای مسئول میان زنان و مردان تعیین و سازمان‌دهی می‌شود.

زنان در افغانستان از گذشته تا اکنون به دلیل‌های مختلف در رسیدن به انجام این فریضه با چالش‌های گونه‌گونی روبه‌رو شده اند.

سلام‌وطندار در این گزارش با ۲۳ زن (۱۱ زنی که حج رفته ‌اند و ۱۲ زنی که هنوز در انتظار این سفر هستند) گفت‌وگو کرده است و یافته‌های آن نشان می‌دهد که زنان برای رفتن به حج با چالش‌های متعددی روبه‌رو اند.

چالش‌های اقتصادی، هزینه‌های بالای سفر و مشکلات در قرعه‌کشی، از عمده‌ترین چالش‌های آنان برای انجام این فریضه است؛ اما با وجود این چالش‌ها، سفر حج برای بسیاری از زنان افغان نه تنها یک وظیفه‌ی دینی، بل تحقق آرزوی دیرینه و تجربه‌ای روحانی است که با هویت و ایمان شان گره خورده است.

سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید

صدیقه‌ی ۵۰ساله، باشنده‌ی لغمان و ماه‌گل ۵۵ساله، باشنده‌ی بامیان، می‌گویند که چالش‌های اقتصادی سبب شده است تا نتوانند اقدام به این سفر کنند.

صدیقه‌، می‌افزاید: «از وقتی جوان بودم، همیشه در دلم بود که روزی خانه‌ی خدا را از نزدیک ببینم. مشکل اصلی ما پیسه/پول است؛ درآمد شخصی نداریم. هر بار که در تلویزیون اعلان حج را می‌بینم، دلم می‌شکند. می‌فهمم که به خاطر مصارف زیاد، فعلاً برای ما ممکن نیست؛ قیمت حج حالا بسیار بالا رفته است. اگر بخواهیم حج برویم، باید یا یک تکه زمین بفروشیم، یا قرض کنیم که بعدش پرداخت قرض بسیار مشکل است.»

ماه‌گل، نیز می‌افزاید: «انگیزه‌ی اصلی ما به حج‌رفتن همین است که دستم به خانه‌ی خدا برسد. پول ندارم؛ به خاطر نداشتن پول نمی‌توانم بروم؛ اما آرزوی زیادی دارم که خداوند یک بار مرا برساند. خودم یک خانم هستم که هم‌راه دو دخترم زندگی می‌کنم؛ زمین و ملک نداریم؛ پولش را نداریم. به خاطر خانواده هم، دخترانم وظیفه ندارند که هم‌راه من کمک شوند.»

مریم ۳۸ساله از تخار که به دلیل ناداری نتوانسته است تا اکنون رؤیای رفتنش به حج را تحقق بخشد، نیز می‌گوید: «از نوجوانی به این سو خیلی علاقه‌مند بودم که حج بروم؛ اما تا حالا به آرزویم نرسیده‌ام. همیشه هر کس که از حج می‌آمد، علاقه‌ام زیاد می‌شد؛ من هم می‌گفتم یک روز نصیب من هم می‌شود؛ زیاد شوقی حج‌رفتن بودم؛ به خاطری که هنوز حج رفته نتوانسته‌ام؛ پول ندارم؛ بی‌پولی است؛ هزینه‌اش خیلی بالا است. یک خانواده‌ی متوسط هستیم و آن قدر پول زیاد هم نداریم. شوهرم کار می‌کند و فقط می‌تواند مصارف خانه را پیدا کند. بزرگ‌ترین مانعی که باعث حج‌نرفتن من شده، مشکل مالی است.»

از سویی هم، شماری از زنان گفت‌وگوشده در این گزارش، از حکومت سرپرست می‌خواهند که با کاهش هزینه‌ها و تسهیل روند ثبت نام، فرصت برابر برای انجام حج را به زنان فراهم کند.

مهتاب ۳۴ساله از کندز، در باره‌ی هزینه‎‌های بالای سفر و منتظربودن و تأخیر در قرعه‌کشی، چنین می‌گوید: «خرج و مصرف رفتن و آمدن حج و تأمین مالی آن، زیاد فشار می‌آورد؛ رفتن و آمدن به حج خیلی مصرف دارد؛ آن هم اگر حج فرضی باشد، مصرف آن زیاد می‌آید. چالش زنان در رفتن به زیارت حرمین شریفین، اول مشکلات اقتصادی است و دوم هم بی‌محرم اجازه  نمی‌دهند. اگر هزینه‌ی رفت‌و‌آمد کم باشد، آدم می‌تواند به آرزوی خود برسد. زیادی از مردم که توان رفتن دارند، نام شان در قرعه‌کشی نمی‌برآید و چند سال منتظر می‌مانند.»

سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید

آرزو احمدی ۲۵ساله، باشنده‌ی بادغیس که چندین بار ثبت نام کرده؛ اما موفق به رفتن به این سفر نشده است، نیز می‌گوید: «انگیزه‌ی اصلی من انجام یک وظیفه‌ی دینی است که خداوند بر ما فرض کرده و هم‌چنان از کودکی آرزو داشتم که خانه‌ی خدا را ببینم و در آن جا دعا کنم.  دلیل این که هنوز موفق به رفتن به حج نشده‌ام، این است که می‌توانم بگویم مشکلات زیادی بود؛ مشکلات مالی و هم‌چنان قرعه‌کشی که همیشه نام من در آن شامل نمی‌شد. فشار مالی هم داریم؛ من خانه‌دار هستم و شوهرم با درآمد محدود کار می‌کند.»

شماری از عالمان دین، نیز می‌گویند که مردان و زنان در اصل عبادت حج برابر اند و  با فراهم‌بودن امنیت کامل در کاروان حج، زنان می‌توانند به ادای این فریضه بروند.

صبغت‌الله وثیق، عالم دین، در این باره می‌گوید: «زنان در ادای مناسک حج در اصل عبادت با مردان برابر هستند؛ اما در بعضی از جزئیات و مناسک، حج برای زنان متفاوت است که آن هم نظر به طبیعت زنان است. از جانب شارح که ذکر شده، در اصول آداب بعضی از تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد. نظر جمهور علما این است که حج بدون محرم جایز نیست؛ اما برخی از فقهای معاصر، می‌گویند که اگر امنیت کامل در کاروان حج برای زن فراهم شده باشد و زن در جمع زنان صالحه یا تحت سرپرستی رسمی همان دولت قرار بگیرد، بدون محرم هم می‌تواند به حج برود.»

سوسن خالق‌یار، فعال حقوق زن، با ابراز نگرانی از درنظرگرفته‌نشدن حقوق زنان در این باره می‌گوید: «در هر جامعه نیاز است که زنان و مردان از حقوق شهروندی و بشری خود برخوردار باشند. خیلی از زنان مسلمان آرزو دارند که بروند حج و مراسم حج را اجرا کنند؛ اما زمانی که با این گونه نابرابری‌ها برخورد می‌کنند، خیلی ناامید می‌شوند و این باعث می‌شود که از خیلی آرزوهای خود چه در عرصه‌ی دینی، چه در عرصه‌های دیگر، کناره‌گیری کنند. خواست ما از حکومت این است که در این عرصه هیچ گونه تبعیض جنسیتی را در نظر نگیرد؛ هر انسان چه مرد چه زن، بر اساس دستورات اسلامی از حقوق برخوردار باشند.»

این در حالی است که بر بنیاد آمار رسمی وزارت ارشاد، حج و اوقاف حکومت سرپرست، در سال روان حدود ۳۰ هزار تن از افغانستان برای ادای فریضه‌ی حج به عربستان سعودی اعزام شده‌ اند؛ آماری که شامل ۲۲ هزار مرد و هشت هزار زن می‌شود که به باور شماری از فعالان حقوق زن، این تفاوت چشم‌گیر در سهمیه‌ی جنسیتی، بازتابی از چالش‌ها و محدودیت‌هایی است که هم‌چنان بر سر راه حضور زنان در این مناسک بزرگ اسلامی قرار دارد.